Archiwum Państwowe w Kaliszu zorganizowało konferencję naukową "Opozycja antykomunistyczna na Ziemi Kaliskiej w latach 1945-1956"

Konferencja została otwarta przez dyrektora Archiwum Państwowego w Kaliszu dr Grażynę Schlender i rektora Uniwersytetu Kaliskiego prof. Andrzeja Wojtyłę. Dyrektor APK wyjaśniła, że jest to pierwsza konferencja o tej tematyce. Łącznie wygłoszono 10 referatów. Aż 4 a nich nawiązywały bezpośrednio do terenowej działalności Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej "Warta".

Tomasz Cieślak, z wykształcenia politolog i historyk, pracownik IPN Oddział w Poznaniu, autor wielu publikacji opisujących zbrodnie niemieckie w Wielkopolsce – scharakteryzował m.in. działalność WSGO "Warta" na terenie powiatu jarocińskiego. Komenda obchodu Jarocin miała swoją siedzibę w Pleszewie. Tomasz Cieślak nawiązał do działań legendarnego Jana Kempińskiego "Błyska", Oddziału Gedymina Rogińskiego ps. "Dzielny", żołnierzy Zygmunta Borostowskiego ps. "Bora".

Maciej Grzesiński – historyk i nauczyciel, dyrektor Szkoły Podstawowej i Szkoły Branżowej I stopnia Stowarzyszenia Edukacja-Młodzież w Pleszewie, współinicjator Wielkopolskiego Rajdu Żołnierzy Wyklętych kpt. Jana Kempińskiego "Błyska" i por. Kazimierza Skalskiego "Zapory", przedstawił struktury Inspektoratu Ostrowskiego WSGO "Warta" Kryptonim "Szamotuły". Inspektorat ostrowski obejmował teren 4 powiatów: ostrowskiego, jarocińskiego, krotoszyńskiego i kępińskiego. Jego pierwszym komendantem był mjr Stefan Baranowski ps. "Małek". Inspektorat dysponował 3 skrzynkami kontaktowymi w Ostrowie: na ul. Rynek 35, ul. Kościelnej 4 i Krotoszyńskiej 49.

Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu dr Grażyna Schlender – z wykształcenia bibliotekarz i historyk, doktor nauk humanistycznych, badacz najnowszej historii Polski, w tym m. in. dziejów NSZZ „Solidarność” Wielkopolska Południowa”, współinicjator akcji poszukiwania miejsc pochówku Żołnierzy Wyklętych Ziemi Kaliskiej omówiła działalność Inspektoratu Kaliskiego WSGO "Warta" kryptonim "Nowy Tomyśl", którego pierwszym szefem był ppłk Józef Sikowski. Został on zastąpiony w sierpniu przez Zygmunta Wasilewskiego. W Kaliszu szefem struktur miejskich był Albin Lisewski ps. "Biegacz" podoficer zawodowy, powiatem kierował Nikodem Fibinger ps. "Zajączkowski" (obaj w czasie wojny związani z AK w Kaliszu). W Kaliszu istniało 5 placówek, natomiast w powiecie było ich 11.

Daniel Szczepaniak, emerytowany pracownik Muzeum Regionalnego im. H. Ławniczaka w Krotoszynie, autor wielu artykułów i książek poświęconych konspiracji antykomunistycznej w powiecie krotoszyńskim, omówił działalność WSGO „Warta” w obwodzie krotoszyńskim. Komendantem na tym terenie był Tadeusz Tyrakowski. W maju i czerwcu 1945 r. tworzono właściwą sieć powiązań w powiecie krotoszyńskim – była ona dobrze zakonspirowana. 26 maja 1946 r. doszło do walki zbrojnej pomiędzy UB a WSGO "Warta". Wydarzenie to przeszło do historii jako bitwa pod Benicami, chociaż to nie do końca prawidłowe określenie, bo walki toczyły się w samych Benicach.

Do działalności aparatu bezpieczeństwa i jego roli w zwalczaniu podziemia niepodległościowego po II wojnie światowej nawiązało łącznie 3 prelegentów.

Dr Rafał Kosciański, kierownik pionu archiwalnego IPN Oddział w Poznaniu, sekretarz Kapituły Nagrody im. prof. Stanisława Nawrockiego dla archiwistów województwa wielkopolskiego i członek redakcji „Przeglądu Archiwalnego IPN” skupił się na likwidacji podziemia przez aparat bezpieczeństwa w Wielkopolsce południowo-wschodniej, za pośrednictwem Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego. Niezbędne informacje gromadzono poprzez źródła agenturalne oraz przesłuchiwanie więźniów. Prelegent nawiązał także do znaczenia amnestii wprowadzonych na mocy Dekretu z 2 sierpnia 1945 r. i Ustawy z 2 lutego 1947 r.

Łukasz Przybyłka – starszy kustosz archiwalny w Referacie Informacji i Sprawdzeń Archiwum Oddziałowego IPN w Poznaniu przedstawił źródła do dziejów podziemia zbrojnego, wytworzone przez UB, tj. akta obiektowe, akta śledcze i akta operacyjne. Scharakteryzował także dokumentację, której wytwórcą był Wydział "C" KW MO/WUSW w Poznaniu.

Paweł Wąs, pracujący w Biurze Badań Historycznych IPN Oddział w Łodzi, podjął bardzo interesujący temat procesów żołnierzy podziemia niepodległościowego, prowadzonych przed sądami doraźnymi KBW w Wielkopolsce południowo-wschodniej. Sądy doraźne zostały utworzone na mocy dekretu z 16 listopada 1945 r. Ich zadaniem było zasianie terroru w społeczeństwie. Obwieszczenia informujące o skazaniu na karę śmierci pojawiały się w całym kraju, by działać na wyobraźnię. Pojawiały się na nich różne nazwy sądów – były to tzw. sądy na kółkach. Ogółem odbyło się 331 procesów, w których wyniku 35 osób uniewinniono, a 368 skazano na śmierć. Wykonano 360 wyroków śmierci w przeciągu 5 miesięcy. Ważną postacią był Jan Ryczanowski – sędzia orzekający, który zainstalował się w Ostrowie Wlkp.

Ostatnie trzy referaty poruszały kwestie związane z niepodległościowymi organizacjami młodzieżowymi w powiecie kaliskim i ostrowskim; Oddziałem dywersyjnym „Drzymała II”/”Bałtyk” Konspiracyjnego Wojska Polskiego oraz działalnością podziemia antykomunistycznego w powiecie kępińskim.

Dr Karolina Bittner, pracująca na stanowisku ds. Poszukiwań i Identyfikacji IPN w Poznaniu, zajmująca się także badaniem kultury masowej doby PRL, przyjrzała się z bliska młodzieżowym organizacjom, m. in.: Grupa Spaleniaka, Polska Organizacja Podziemna, Hufiec Wolnej Słowiańszczyzny, Młodzieżowa Organizacja Podziemna „Orzeł”. Działały one w Gimnazjum im. T. Kościuszki w Kaliszu oraz Gimnazjum im. A. Asnyka w Kaliszu. Omówiła także organizacje działające w powiecie ostrowskim.

Dr Ksawery Jasiak, zajmujący stanowisko ds. badań historycznych w IPN we Wrocławiu Delegatura w Opolu, przedstawił działalność Oddziału dywersyjnego „Drzymała II”/”Bałtyk” Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Powstał on 15 czerwca 1947 r. i działał w powiedzie sieradzkim, kępińskim, pleszewskim i tureckim. Dowódcą był por. Kazimierz Skalski „Zapora”. Ważnym źródłem do badań historycznych w kontekście jego działalności były wspomnienia Zdzisława Balcerzaka.

Dariusz Żurek, politolog, pracujący w Biurze Poszukiwań i Identyfikacji IPN Oddział w Gdańsku Delegatura w Bydgoszczy, podjął się m. in. omówienia genezy powstania i działalności oddziału Franciszka Olszówki ps. „Otto”. Jego działalność wzbudza kontrowersje. Przeprowadzał wiele brutalnych akcji na własną rękę, rozbił kasę oszczędności w Kępnie, podobnie jak siedzibę UB.

8 lutego 1946 r. Franciszek Olszówka zastrzelony w trakcie walki z KBW z Wrocławia oraz funkcjonariuszami WUBP i MO.

Pokłosiem konferencji będzie publikacja książkowa, która ukaże się w 2024 r.